SAGARDOTEGIAK

Sagardoa, sagarretik ateratzen den ardoa. Sagardotegia, sagardoa edaten den lekua; bi hitz hauek izaten dira gakoa. Denok dakigunez, Euskal Herriko edaria, sagardoa da. Lehen baserrietan sagarrak jasoz gero, urtean zehar edateko sagardoa ekoizten zuten, baina gaur egun baserritar ez garenok sagardotegi batera joanten dugu sagardoa dastatzeko.

Txotx denboraldia urtarrilaren amaieran hasten da eta otsailaren erdi aldera bukatzen da. Izan ere, sagardotegi gehienak Gipuzkoan daude kokatuak, Astigarraga, Hernani eta Urnieta ingurun, hain zuzen ere. Sagardotegiko menua hemengo elikagaiak probatzeko aukerarik onena izan daiteke. Hasteko, bakailao tortilla eta bakailaoa piperrekin dastatuko ditugu; txuletoi batekin jarraituko dugu, eta azken-bururako ardi gazta, intxaurrak eta irasagarra jango ditugu. Elikagai hauek guztiak denon artean banatuko ditugu, sagardoa izan ezik. Nola ez! Sagardoa bazkariaren erregina izaten da. Kupelera hurbildu eta gero bakoitzak, nahi duen kantitatea eta noiznahi edan dezake.

Dudarik gabe, sagardotegiek onurak dakartzate. Alde batetik, sagardotegiei esker familia asko bizi dira; adibidez, Oarsoaldean baliabide ekonomiko hau oso garrantzitsua da. Urtero, autobusetan talde pilo bat joaten dira eta dirutza uzten dute, sagardotegietan ez ezik, herrietako tabernetan ere. Beste aldetik, modu honetan, hemengo koadrilek eta senideek egun oso polita pasatzen dute jaten eta edaten eta gainera, atzerritarrek hemengo ohiturak ezagutu ditzakete. Muga oso gertu dagoenez frantses asko etortzen da, batez ere.

Hala ere, txotx denboraldiak, arazoak ere dakartza. Astebururo, goizetik gauera kanpoko jendetza tabernaz taberna ibiltzen da eta batzuetan trikitilari bat eramaten du. Azkenean zarata handia sortzen da eta noizbehinka batzuek kaleetako eserlekuak eta paperontziak apurtzen dituzte. Duela bi urte, Hernaniko Udalak irratian iragarki hau jarri zuen: Ondo pasa Hernanin, pasatu gabe, alegia, ondo pasa baina herria eta herritarrak errespetatuz. Hau ez da arazo bakarra; izan ere, azken urteotan sagardo ekoizpenari dagokionez eztabaida sortu da. Hemengo sagarrak nahikoak ez direnean,  atzerritik ekartzen dituzte eta batzuk ez daude ados erabaki honekin.

Bukatzeko esan dezakegu, sagardotegietan gauza asko nahasten direla. Alde batetik, tradizioa eta kultura, eta beste aldetik, dirua. Bai, sagardotegian gure aitona-amonen ohiturak gogoratzen ditugu, dela sagardoa, dela giroa, dela janaria…baina aldi berean jardun ekonomiko bat da. Jatetxeek ez ezik, sagardotegiek ere diru asko irabazten dute. Hala ere, nire ustez sagardotegiak, eguna lagunekin disfrutatzeko oso ondo daude; horregatik, iaz bezala itzuli egingo naiz. Txotx!

INAUTERIAK

Hasiera emateko inauterien esanahia zein den azaldu behar dugu. Erdi Aro hasieran, “carnaval” hitzari buruzko iritzia eman zuen Eliza Katolikoak. Latinetik dator eta  hitza bi zatitan banatzen da: alde batetik, “carne” (haragia), eta beste aldetik, “levare” (alde batera utzi).  Inauteriak kristau garizuma baino lehen ospatzen dira. Garizuma ostiraletan, besteak beste, haragia jatea galarazita zegoen eta inauteriak aprobetxatzen zituzten elikagai mota hau jateko, alegia, inauterietan egiten zuten, gero garizuman debekatuta egoten zena.

Hala ere, antropologoen ustez, inauteriak jai paganoak dira. Batzuek, Antzinako Erroman Bako jainkoaren omenez egindako bakanalak zirela esaten dute eta beste batzuek berriz, negua bukatzean, izadia emankor bihurtzeko egiten zuten ospakizuna zela uste dute. Beraz, paganoak zirenez, Eliza Katolikoak inauteriei uko egiten zien eta Frankoren garaian adibidez, debekatuak izan ziren.

Inauteriak leku askotan ospatzen dira. Euskal Herrian ez ezik, mundu osoan ere jendea mozorrotzen da. Adibidez Brasilgoak eta Veneziakoak dira ospetsuenak, baina Euskal Herrikoak ere, beren xarma dute. Batez ere, Nafarroako iparraldekoak oso politak dira eta adibide batzuk jarriko ditut.

Lehenik eta behin, Malerrekan, Iturenen eta Zubietan hain zuzen ere, otsailaren lehen astean joaldunak ikus ditzakegu. Joaldunen gauza bitxiena joareak dira; bakoitzak gerrikoan bi joare daramatza zintzilik eta oinez, salto txiki batzuk ematen, ateratzen dute joaren soinua. Egun batean Iturengo joaldunak, Zubietakoen bila joaten dira, denak elkartzen dira bidean eta elkarrekin herrira bueltatzen dira. Hurrengo egunean gauza bera errepikatzen dute baina aldrebes. Joareak entzuten hasten direnean, bailaran sortzen den magia izugarria da.

Bigarrenez, Lantzen, hiru dira pertsonaiak: Miel Otxin, Ziripot eta Txatxoak. Miel Otxin herriko lapur  bat izan zen eta urtero, sutara bota baino lehen epaitu egiten dute. Miel Otxini, Ziripotek eta Txatxoek laguntzen diote. Ziripot lastoz betetako panpina da, oso handia da eta ibili ezin daitekeenez, beti dago lurrean erorita. Bitartean, Txatxoek dantza egiten dute kaleetan zehar koloredun jantziak soinean dituztelarik.

Hirugarrenez, Altsasun, Momotxorroak dira pertsonaiak. Arropa odolez zikinduta, aharien larruak eta adarrak eramaten dituzte. Gauean kaleetatik ibiltzen dira oihukatzen eta beldurra sortzen jendearen artean.

Nire ustez, inauteriak babestu egin behar ditugu. Dantzak, jantziak, parodiak eta erritoak antzinakoak dira, arbasoen ohiturak dira eta belaunaldiz belaunaldi mantentzea lortu dugu. Harro egoteko modukoa da, Lurraren txoko txiki batean, horrelako inauteriak ospatzeagatik!

PRODUKTU EKOLOGIKOAK

“Jaten duguna gara”.  Argiñakok, sukaldarietatik sukaldari ezagunena, bere saioetan beti esaten du esaldi hau. Dudarik gabe, elikagaiak dira gure gorputzaren erregaia; hauei esker, egunez egun jarraitu dezakegu betiko ekintzekin: lana, kirola, familia…Autoari erregai txarra botako bagenio, autoaren egoera gero eta okerragoa izango litzateke eta azkenean hondatuta egongo litzateke. Esan duguna, konparaketa bat besterik ez da, baina gauza bera gerta dakiguke gizakioi.

Argi eta garbi dago, elikadura oinarrizkoa dela. Agian, horregatik produktu ekologikoek gero eta garrantzi handiagoa dute; baina zer da produktu ekologiko bat? Ekoizpen ekologikoa naturala da, ez du erabiltzen produktu kimikorik, direla herbizidak, direla pestizidak, direla hormonak eta abar; horregatik, produktu ekologikoak osasungarriagoak dira gure gorputzak ez baitituzte kutsatzen. Orduan, gaur egun zergatik erabiltzen dira maiz produktu kimikoak eta lehen ez?

Gure aitona-amonen garaian ez zen existitzen produktu kimikorik eta lortzen zituzten fruituak, denak ekologikoek ziren. Produktu kimikorik gabe lehenik eta behin, zuhaitzen eta soroen ekoizpena ez zen hain oparoa, bigarrenez fruituen itxura ez zen hain polita eta hirugarrenez, luzaroan gorde ez zitzaketenez, garaian garaiko fruituak kontsumitzen zituzten. Gaur egun, aldiz, ikuspuntu hau ezinezkoa da. Lehenik eta behin, dirua irabazteko, ekoizpenak handiagoa izan behar du. Bigarrenez, produktuek koloretsu eta distiratsuak izan behar dute jateko eta hirugarrenez, neguan melokotoiak jan nahi ditugu eta udan, ordea, laranjak.

Produktu ekologikoekin naturara itzuli nahi da. Kontsumitzen dutenei produktu mota hauen itxura berdin zaie, gakoa zapor delako. Sagarrondoan heldu den sagarra, hiru hilabete lehenago hartutako sagarra baino gozoagoa dago eta gainera osasungarriagoa da. Nire ustez hauek dira kontsumoan eragina duten faktoreak: alde batetik zaporea, eta beste aldetik osasuna.

Nola ez! Ekoizpena txikiagoa bada, prezioa altuagoa izango da. Azkenean norberaren erabakia da gehiago ordaindu eta horren truke plus bat jasotzea edo gutxiago ordaindu eta osasuna galtzea. Uste dut, ez dela moda bat; euskal kontsumitzailea gero eta zorrotzagoa da, bere osasunerako hoberena nahi baitu. Elikatzeko ohiturak aldatzen ari dira eta jadanik ez zaigu inporta kantitatea, kalitatea baizik. Horregatik kalitatea bilatzen ari bagara, produktu ekologikoak babestu behar ditugu.